Giám mục Phụ tá Tổng giáo phận Hà Nội

Ngày 24 tháng 3 năm 1981, Tòa Thánh bổ nhiệm linh mục Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Sang làm Giám mục hiệu tòa Sarda,[10] Giám mục phụ tá Tổng giáo phận Hà Nội, ông được tấn phong Giám mục ngày 22 tháng 4 cùng năm do Hồng y Giuse Maria Trịnh Văn Căn chủ phong, phụ phong có Tổng giám mục Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh Phaolô Nguyễn Văn Bình và Giám mục Giáo phận Hải Phòng Giuse Maria Nguyễn Tùng Cương.[8][11]

Ngày 25 tháng 4 năm 1981, Hồng y Giuse Trịnh Văn Căn đặt Tân giám mục phụ tá Nguyễn Văn Sang làm Tổng đại diện giáo phận Hà Nội, theo Giáo luật. Ngày 1 tháng 5, tân giám mục được chọn giữ chức vụ Giám đốc Ðại chủng viện Hà Nội.[8] Giám mục Sang thực tế kế nhiệm chính Hồng y Căn trong vai trò này, ông đảm nhiệm chức vụ này đến năm 1989.[12]

Từ năm 1983 đến năm 1989, Nguyễn Văn Sang đảm trách vai trò Tổng thư ký Hội đồng Giám mục Việt Nam và giữ chức vụ này trong hai nhiệm kỳ liên tiếp. Năm 1985, ông tham dự Diễn đàn quốc tế về Hoà bình tổ chức tại Mascơva, do Giáo hội Chính Thống tổ chức. Một năm sau đó, giám mục Sang tham dự cuộc họp C.I.D.S.E. ở Bruxelles (Bỉ). Và cũng chính tại nơi này vào năm 1987, ông tham dự Hội nghị Hoà bình.[8]

Năm 1988, Nguyễn Văn Sang là một trong 2 đại biểu dự Thượng Hội đồng Giám mục Thế giới bàn về vai trò của giáo dân. Tháng 4 năm 1989, ông đại diện Hồng y Căn tham dự Ðại hội Thánh Thể quốc tế tổ chức tại Seoul (Hàn Quốc) và đầu năm 1990 thì tham dự Hội nghị Hoà bình ở Milan.[8]

Giám quản, chính tòa Thái Bình

Theo Catholic – Hierachy, tháng 5 năm 1990, Tòa Thánh chọn Giám mục phụ tá Hà Nội Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Sang làm Giám quản Tông Tòa Giáo phận Thái Bình.[11] Tuy vậy, chính giám mục Sang từng xác nhận việc giám mục Phaolô Bùi Chu Tạo giữ vai trò giám quản trong những ngày giáo phận Thái Bình trống tòa.[13] Ngày 3 tháng 12 cùng năm, Tòa Thánh bổ nhiệm giám mục này làm Giám mục chính tòa Giáo phận Thái Bình.[8] Giáo hoàng Gioan Phaolô II gọi điện, đề nghị tặng một chiếc xe cho giám mục Sang làm mục vụ tại nhiệm sở mới, tuy vậy Nguyễn Văn Sang không nhận chiếc xe này.[14]

Giám mục Nguyễn Văn Sang khắc khoải nhắc về thời gian đầu nhận giáo phận, ông đã quỳ xuống bến phà Tân Đệ và hôn mặt đất nơi này, sau đó vào nhà thờ Chính toà Thái Bình. Ông đánh giá giáo dân nơi đây rất sốt sắng nhưng bảo thủ, vì ảnh hưởng bởi sự giáo dục của các linh mục Dòng Đa Minh. Giám mục Sang nhắc nhớ lại cái nhìn không thiện cảm đối với tân giám mục của một số người, trong đó các cả linh mục, cả những tiếng nói hoài nghi về khả năng quản lý giáo phận của vị tân chức. Trước việc bổ nhiệm này, phía chính quyền địa phương có thành kiến với giám mục Sang, đánh giá rằng vị giám mục đang có vị trí cao trong Hội đồng giám mục, công tác tại Thủ đô được bổ nhiệm đến Thái Bình, có thể là nội gián của Vatican. Vì thế, trong suốt 2 năm, giám mục Sang không thể xin được Hộ khẩu, các chuyến công tác ngoại quốc đều không được cấp phép. Ngoài ra, chính quyền địa phương từng gửi thư tố cáo giám mục Nguyễn Văn Sang 10 tội trạng khác nhau.[7]

Trong thời kỳ "mở cửa", giám mục Sang dễ dàng thực hiện các công tác mục vụ hơn các vị tiền nhiệm. Ông tiến hành viếng thăm các giáo xứ, xúc tiến phong trào học hỏi Thánh Kinh và xóa đói giảm nghèo (1993), kêu gọi UNICEF tài trợ 500 giếng nước sạch cho giáo dân (1997),... Chính những hoạt động này góp phần nâng cao chất lượng đời sống cả về mặt tôn giáo lẫn xã hội.[15]

Năm 1996, Giám mục Nguyễn Văn Sang xin Tòa Thánh cho tổ chức Năm Thánh Giáo phận Thái Bình nhân dịp kỷ niệm 60 năm thành lập Giáo phận và 90 năm xây dựng Nhà thờ chính tòa. Kết quả, Tòa Thánh quyết định ban ơn Toàn Xá trong ba Năm Thánh liên tiếp (1996, 1997, 1998) cho Giáo phận.[15] Nói về vấn đền tự do tôn giáo ở Việt Nam, trong một cuộc phỏng vấn năm 2000 với phóng viên của CNS Hoa Kỳ, trong dịp Tổng thống Bill Clinton sang thăm Việt Nam giám mục Nguyễn Văn Sang cho biết ông quan niệm dù bất kỳ quốc gia nào, có tôn giáo như Ý, Afghanistan đều không bao giờ có tự do tín ngưỡng, tự do tôn giáo hoàn toàn, tuyệt đối. Làm rõ hơn về nhận định này, giám mục Sang đánh giá đó là vấn đề của mỗi quốc gia, hệ thống chính trị khác nhau và vấn đề tự do tôn giáo ở Việt Nam hiện tiến triển rất nhiều. Việc này cũng được nhắc đến trong bài viết "Những tiếng nói thiện chí của các tổ chức, cá nhân ở nước ngoài và trong nước về tự do tôn giáo ở Việt Nam" đăng trên trang web của Ban Tôn giáo Chính phủ Việt Nam.[16] Để hàn gắn và hòa giải những mâu thuẫn trong quá khứ, Giám mục Nguyễn Văn Sang có những hành động thực tế. Năm 2000, tại nhà thờ Cao Mại, cơ sở tôn giáo từng bị đốt năm 1950 vì những khác biệt lương giáo. Cử hành lễ tại đây, đến nghi thức chúc bình an, giám mục Nguyễn Văn Sang mời gọi mọi người bắt tay và ôm hôn nhau. Chính giám mục Sang, nơi cung thánh nhà thờ này, đã ôm hôn một vị Hòa thượng, ông Bí thư và ông Chủ tịch. Ông giải thích việc làm trên là biểu lộ của sự tha thứ và hòa hợp.[17]

Trong vai trò Chủ tịch Ủy ban Giáo dân trực thuộc Hội đồng Giám mục Việt Nam, giám mục Nguyễn Văn Sang nhiều lần dẫn đầu các phái đoàn các giáo dân trẻ tuổi tham gia Ðại hội Giới trẻ Công giáo Thế giới như tổ chức tại Pháp, Ý, Canada,... và tổ chức thành công nhiều cuộc hội thảo khoa học về chủ đề "Hội nhập văn hoá" như Văn hoá Công giáo Việt Nam (năm 2000); Sống đạo theo cung cách Việt Nam (năm 2003).[8]

Năm 2004, Giám mục Nguyễn Văn Sang được Chủ tịch nước tặng Huân chương Đại đoàn kết dân tộc.[6]

Giám mục Nguyễn Văn Sang có cách hành xử khôn léo với chính quyền các cấp, ông thường nhiều lần đến thăm, chúc Tết các cơ quan trung ương và khéo léo đề nghị những vấn đề liên quan đến ích lợi của giáo phận. Trong sự kiện tranh chấp đất đai tại Hà Nội năm 2008 tại Tòa Khâm sứ cũ 42 Nhà Chung và 178 Nguyễn Lương Bằng, Giám mục Nguyễn Văn Sang âm thầm thương thuyết với chính quyền, dàn xếp giữa Tòa Giám mục lẫn Dòng Chúa Cứu Thế Hà Nội nhưng sự việc lại bất thành.[4] Giám mục Sang cho rằng ông viết các bài báo tôn trọng công lý và sự thật, gây mất lòng cả đôi bên nhưng trung dung và tế nhị, lấy từ những hiểu biết về quá khứ của mình do đó nhận được đánh giá từ các nhân vật chính quyền là có tinh thần xây dựng.[7]

Tuy còn khó khăn, nhưng Giám mục Nguyễn Văn Sang còn là một mạnh thường quân lớn cho các công trình từ thiện như các giếng nước khoan, quỹ tín dụng cho người nghèo, các phòng khám từ thiện.[4] Cụ thể, có 800 giếng nước được khoan hoặc đào để phục vụ cộng đồng không phân biệt tôn giáo. Ngoài ra, hàng trăm nghìn đôla cho vay không lấy lãi, thường mất cả vốn cho vay.[7]

Giáo phận Thái Bình thời Giám mục Sang quản lý có thêm 38 giáo xứ mới và 2/3 số linh mục của giáo phận tính đến năm 2011 được giám mục Sang truyền chức. Thời kỳ giám mục Sang cai quản cũng tiến hành xây dựng công trình nhà thờ chính toà và hoàn thành sau 3 năm xây dựng, cung hiến ngày 13 tháng 10 năm 2007.[6] Trong giai đoạn cuối cùng của thời gian đảm nhiệm vai trò Giám mục chính tòa Thái Bình, các dòng tu nam nữ tại giáo phận phát triển mạnh mẽ.[7] Việc xây nhà thờ chính tòa Thái Bình năm 2007, Giám mục Sang đóng vai trò quan trọng trong việc tìm kiếm kinh phí: ông đi ra nước ngoài để vận động, đến các Trung tâm hành hương quốc tế để xin bổng lễ.[8] Nhằm kiện toàn hơn nhân sự cho Giáo phận, giám mục Sang đã quyết định gửi nhiều lớp chủng sinh theo học Đại Chủng viện Hà Nội, Ðại Chủng viện Sao Biển (Nha Trang), mở lại Chủng viện Mỹ Đức (năm 2008),...[15] Về Đại hội Giới Trẻ Công giáo miền Bắc, chính giám mục Nguyễn Văn Sang là người đưa ra sáng kiến tổ chức.[18]

Giám mục Sang cũng rất kĩ tính trong việc chọn giám mục kế vị mình: khi nhận được tin Bộ Truyền giáo đề nghị một nhân sự ở phía Nam ra tiếp quản giáo phận, Giám mục Sang tỏ vẻ không đồng tình vì cho rằng phía Bắc, Giáo hội cũng có nhiều người tài.[4] Tòa Thánh quyết định chọn Giám mục Phêrô Nguyễn Văn Đệ, Giám mục phụ tá Giáo phận Bùi Chu, làm Giám mục chính tòa Giáo phận Thái Bình, kế vị giám mục Sang.[19]

Các công việc chính yếu thời kỳ giám mục Nguyễn Văn Sang cai quản Giáo phận Thái Bình là công tác đào tạo linh mục, cho tái khai mở chủng viện Mỹ Đức, gửi một số linh mục đi du học ngoại quốc, khôi phục lại các hội đoàn và dòng tu, trùng tu các cơ sở tôn giáo. Ngoài ra, Nguyễn Văn Sang còn là nhà hòa giải tích cực giữa các thành phần trong giáo hội và xã hội.[20]